IL DIALETTO DI LUIGI FIORETTA



Rabadan

I navan a tòl a Laven  e appena ul Burcèll u apprudava all’imbarcadero, cùmm trumb, toll e banda i ga favan un’accuglienza propi real. Discurs e discursitt da circustanza e via a balàa e a fàa i matt.
Par tùta la dùrada dul carnuàa ul Re l’eva lùu. Bala da chi, bala da là, cùcagna, pignatt, cùrs e cursett, sfilada di càr, mascar, l’eva sempar festa. Ciuck e curiandul i s’ cùntavan mia. I intrees i parevan tùcc matt, voeri dii pùssèe matt dul solit. Poeu, al martedì, cùmm summa cummuziun e “coram populo” ul Rabadan u gniva brùsà e al sò post u rivava la Quaresima, vistida da viola cùmm la scendra in d’una man e ul “Spazzacamin” dul Caccia in l’altra.
Quest u succedeva prima da la guerra. Poeu, turnàda la pàs (u s’ fà par dii) u ghè stai un quai tentativ da resuscitàa ul Rabadan e tùtt ul carnuàa ma i temp i evan cambiàa e ul spirit intres l’è risultà in minuranza... e tùtt u s’è ridutt a ‘na faccenda da riùn... quasi seria. Che magùn!

 

Ul Francubul

Ul dutur De Lurenz u và a cumpràa un francubul dala Bulin, e sicume u vèg che la gà i man mia tantu nett u fà: “Ma che brùta cera a ghii, Bulin, fèe un pòo vighèe la lengua?”. Lèe la cascia fora tuta e lùu, svelt ’mè un fùin, tracchete, u ga passa da sura ul francubull!

Ul Cuck

Si sa mia quand l’è nassù e ’m rigordi gnanca quand l’è mort, pazienza. U sa sà invece che l’eva una figura da prim pian in la Intra antiga. Ricercà in dii salott intellettuai dall’epuca e in dii usterii, par la sua intelligenza e i sò battù da spirit. L’idea, ul cùncett principal da la sua filosufia u sa basava sul fatto che: “U s’ lavoura par mangiàa ma se vun u trova da mangiàa senza fadigas allura tantu mèi par lùu”. Pùssèe filosuf che insì...

I scarp da la Cresima

U g’han mancava sempar vùn par cûntan dûu, povara Marietta e stavolta che la tusa la fà la cresima l’è in ti pastizz: taia e cusiss, ul visti bianc l’ha ben fai fora dal sò da spùs, ma i scarp? La pò mia mandala disculza la sò Pepina! Pensa e ripensa la và dal calzular sò amis che u ga impresta dù scarp che u tegn in vedrina par campiunari.
Tùta cùntenta la và a cà: “To Pepina, prova i scarp!”. “Par nàa bèn i van ben, mama - la fà la tusa - --ma vùna l’è bianca e l’alta l’è gialda!”. “Fà nagutt - rispund la mama - ti ghèe ul visti lung e quand ti caminat i t’han vegan vùna par volta noh?”.
 


Ul Faia

U gheva un’officina che la faseva pùssèe bacan che lavour. Ma l’eva un “drizz” da chii in gamba che i tegnan alegar la cumpagnia, sempar prunt a fàa scherz e a schivai se i evan par lùu.
Un dì l’eva invidà a mangiàa da un amis. I sa setan e incumincian a serviss un bel piatt da pastasciucia. Al prim bucùn ul Faia u dumanda: “Ma dimm un pòo, ul tò pà me l’è che l’è mort?”.
Parluman mia - u fa l’altar - l’ha cumincià cunt un po’ da màa da schena, poeu ul fidig, poeu un cai g’ha fai infeziun, hemm ciamà ul dutur...” e giù la rava e la fava e intant ul Faia, finì ul sò piatt u s’han servis un altar... e l’amis a cùntàa su... “Quand u ghè gnù ul màa da gula...” e titim e titum e titera... ad un cert mument u s’nacorg che ul Faia l’è giamò al terz piatt e lùu u g’l’ha lì anmò tuta. Alura u taia cùrt: “Dopu dùu dì l’è mort”. Poeu, par recùperàa, cum mossa astuta u fà: “Ma e l tò pà, invece, me l’è mort?”. E ul Faia, cum la buca piena, senza gnanca dismett da mastegàa: “L’è mort d’un cùlp!”.



Ul Gabela
 
Gran bel tipo da “Tòo pal cùu!” un cumbinava da tucc i coulur! La so opera principal l’è “ul quadar antig”. Una sira, cunt i amis u discureva di quadar. Vun u fà: “Mi gò un Ranzun!” l’altar: “Mi gò dùu stùdi dul Troubetzkoi” insuma, a la fin da la fera tucc i ghevan un quai coss da valur. “E ti Gabela sti ghèe?”.
Oh mi gò dumà un quadar, ma l’è antig!”. “Ma s’ ti vòo mai vegg ti?!?”. “A g’ho n’quadar antig”. Ma sì, ma no, u i invida a cà sua a vighel. Rivan davanti a cà e lùu u dis: “Podi mia fav gnii sù, u ghè in cà la mè surela! Sti chi sutt e val mustri dala finestra”.

U và in cà e dopu un mument u spunta dal finestrin: “Sii lì anmò? Ben, vardè ul mè quadar antig” e, incurnisà dal finestrin, u ga mustra ul so cùu biutt.




Ul Giuvan da Trubas

Pourtà par natura a la vita cuntemplativa la fai sua la filosufia dul Cuck. A prima vista u pareva cu ga mancass una ruzzela invece u gh’ieva tucc. Da bun filosuf u sa cuntentava da cul che i g’davan e u ricambiava cunt ul cuntàa su i sò avventur.
“Un dì, passi davanti al giardin dul curàa e veghi cù ghà fora distendua una bela camisa. Mi g’nevi propi bisögn... e senza famm vighèe a g’la porti via. Dopu un para da dì incuntri ul curàa”.
“Me la và Giuvan?”.
“Oh la và ben, l’è un pòo strencia d’coll...”.
“Ti g’nèe sempar vuna di tò, Giuvan!”.
“Oh no, sciur curà, cûsta chi l’è propi vüna di sò!”

 

Ul Sart

La stava in Castèll e l’eva sicùrament mèi dul Dior! Un dì una dona la ciama ul sò fioeu, che l’eva pena gnù a cà da suldà. “Sent nan, a t’ho cumprà la stofa pa ’n visti e g’l’ho purtada a la Maria. Và là a tòo i misur, insì par San Vitur ti ghèe ul visti noeuv”.
Ul fioeu u va in Castèll e siccume u sa mia da che part nàa sù u ciama “Mariaaa...” la sarta la s’affascia a ’na finestra dul quart pian: “Se ti voeu?”. “Summ ul fioeu da la Nina, a vegni a tòo i misur pal vistì da che part a vegni sù?”. “Sta lì ferm. Alza i brasc, voltat, piega ul gambal. Và ben, vegn chi dopduman a tòo ’l vistì!”. “Ma e i misur?”. “Già fai! Và tranquill fin a sabat”.
E sabat, cred o cred mia l’è istess, ul vistì l’eva prunt e u nava a pinell!





Pierin di boulach

U nava in gir cumm la sò careta e un palettin, a catàa sù i boulach di cavai ‘mè fudessan pepit d’or.
I fioeu, me hin cativ dìi volt i fioeu, il tuievan in gir voulentera ma lùu u s’la ciapava quasi mai. Quand u s’inrabiva alura u tirava boulach mè sass. Car Pierino, furse u gheva un venerdì da meno o furse u mancava un sabat a mì, l’è stai anca lùu una figùra caratteristica da la mè Intra vegia; figùra magara un pòo patetica che, ancamò incoeu, quand ag pensi, la ma fà tenerezza.

 

La Marianin dul Lot

L’eva una dona e la pareva mezza, dul gran che l’eva pinina. Svelta mè ’n fuin, la nava sù e giù par i scal da Intra a vend i “sturnei” e in ogni cà la fava la sò bela ciciarada: chi la cunsulava e purtava i ultim nutizi, pùssèe in sù la beveva ul caffè, da lì magara la iutava a piegàa i lenzòo. A tucc la purtava, ogni settimana, cum des ghei da sturnel, la speranza da diventàa sciur.
Che a sappia mi nisciun di sòo client l’ha mai vinciù pùssè che ’n’ambi, ma tùcc i han imparà quai cos da stù dunin dal coeur insi grand che tucc is dumandavan in dua la ’l tegniva vist che in lèe u gheva mia post: l’eva tantu pinina.



L’asan da la Bulin

Gnivan in giù tucc i matin da San Giorg, la Bulin e ’l sò asan, a vend ul lacc a Intra. Un dì, al temp da la ritirada da Capurett, rivà a San Vitur, l’asan u s’impianta ’mè un mùl e u voeur pù savegan da nàa innanz. La Bulin l’al pica, l’al carezza, la ’l prega fin, ma lùu ferm mè ’n sass da marmu. Alura giù quatar legnà in su la schena e l’asan u sa mov ... ma u và indrè, la Bulin la g’ sciara pù, via ’na legnada un’altra e intratant la vousa: “Animal, burich, ti veet avanti anca ti ’mè ’l Cadorna!”.
Disgrazia u voeur che propi in cùl mument passas da lì la “giustizia” (vistida da dùu carabinièe cunt’i baffi) che a sentì cula fras ultraggiusa, senza tanci cumpliment i la catan, i la manettan e dent in presun ma par mia savèe ne legg ne scrivv, i portan dent anca l’asan. U sè mai savù se come complice o tant mè testimoni.

 


Ul scarpin dul Teudor

U gheva squas tri agn e, se vouri, a cûl’età lì, ul da drèe, l’è an’mò quasi irrespunsabil... e un dì, intant cù giùgava cui fradei, i s’in verù i valvul. Pussè che la vista l’è stai l’udur a mett in allarme i fradei che han ciamà subit aiutt. Riva la mama che tra un scùffiut e un mocul, la g’ tira fò tùtt.
“Varda chi, animal. Ti sèe tutt una merda sùla!”. Poeu la pogia i scarpitt in sul camin parchè i s’is sciugan e la turna a trousà la pulenta. Dopù un pò la fà par vighèe se i scarp in sciugà e l’han trova ’mà vuna.
“Teudor, in dua l’è l’altar scarpin?”.
“Al ciò mia, l’ho mia vist!”.
E alura mama e fioeu i s’ mettan tucc a cercà stù benedett scarpin. Nient da fàa. Quand u riva a cà ul pà in an’mò intent alla ricerca.
“Beh, adess nemm a scena, dopu a nii avanti a cercal!”.
Tùcc in silenzio i sa setan giù e tacan a mangià pulenta e strachin. Tutt a ’n bott ul pà u s’is ferma... u tira fò un quai coss da la buca, ul studia e ...
“Teudor, val chi ’l scarpin!”.


Torna a:  INTRA - Don CLAUDIO - L. FIORETTA - G. PIZZIGONI




Nessun commento: